april 2014
Zachte maatschappijkritiek
Weet iemand hoe het onderwijs er in de toekomst zal uitzien? De meeste toekomstvisies zijn niet opwekkend. Denk bijvoorbeeld aan 1984 en Animal Farm (all animals are equal but some animals are more equal than others) van George Orwell. Lees over zijn sarcasme en verborgen newspeak (ignorance is strength), en wat te denken van less is more als staaltje van moderne management taal.
‘Het was een heldere koude dag en de klokken sloegen dertien.’
Als we niet oppassen is de werkelijkheid erger dan fictie.
Niemand weet precies hoe de toekomst eruit zal zien en toch willen we graag weten welke kant het op gaat. We moeten ons in het onderwijs richten op onze toekomstige leerlingen.
De studie van Howard Gardner en Katie Davies (1) over het gebruik van de smartphone door jongeren is ook een studie naar de toekomst van het onderwijs.
In hun goed onderbouwde en goed leesbare verslag van hun onderzoek vertellen zij over de invloed van de moderne digitale techniek op het leven van jongeren in de VS. Aangezien Nederland een 51e staat van de VS lijkt, zullen de ontwikkelingen die zij bespreken hier ook steeds duidelijker zichtbaar worden; voor zover zij dit niet al zijn.
Technologie staat in dienst van de mens, dat wil zeggen staat of valt met het gebruik. Dat geldt voor het gebruik in vrije tijd en op school. Tussen die twee vormen van gebruik bestaat een zekere parallelliteit. Een programma (bijvoorbeeld een ‘game’) dat in vrije tijd gebruikt wordt voor vermaak, wordt zo ook in het onderwijs gebruikt. Leren van gaming is in het onderwijs een nevenproduct.
Radio en televisie zijn ook voorbeelden. Veel kun je leren met behulp van radio en televisie (inclusief de beelden van het internet). Indertijd werden door Teleac programma's over talen (Italiaans, Frans, Russisch, Chinees, Japans) uitgezonden met behulp waarvan men die talen ook echt kon leren. Er werden regionale bijeenkomsten georganiseerd waar mensen elkaar konden ontmoeten om samen verder te leren. Kijkcijfers bepalen de keus. Die genereren reclame. Teleac bestaat dus niet meer.
Beeld en geluid worden in het huidige onderwijs vooral ingezet als extra ondersteuning, als middel om leerlingen te boeien. Leren zij daar iets van? Wèl als het een onderdeel vormt van een traject dat voor hen interessant is. Maar dat wordt op school vaak door anderen uitgestippeld.
Met behulp van de moderne media is vrijwel alles te leren. (2)
De ondertitel van het boek van Gardner en Davis luidt vrij vertaald: hoe de moderne jeugd navigeert door identiteit, intimiteit en verbeeldingskracht.
De gebruikte termen worden goed uitgelegd. Het begrip generatie, bijvoorbeeld. Wat is eigenlijk een app generation?
‘It's our argument that young people growing up in our time are not only immersed in apps: they've come to think of the world as an ensemble of apps, to see their lives as a string of ordered apps, or perhaps, in many cases, a single, extended, cradle-to-grave app.’ (p.7)
Wat zijn apps?
We kennen ze wel, die kleine programma's die je op een smartphone of tablet kunt installeren. Er zijn er honderdduizenden. De toepassingen zijn legio. Vele zijn geschikt voor het onderwijs, mits de leraar het gebruik ervan kent. Het kiezen van een nieuw leerboek of methode lijkt kinderspel vergeleken met het kiezen van de juiste applets.
Het is niet verwonderlijk dat vele scholen proberen om het gebruik van apps in hun onderwijs te integreren. Het spreekt vanzelf dat je een app pas op zijn merites kan beoordelen wanneer je deze in je onderwijs uitprobeert. Elke leraar zal een zekere app-deskundigheid ontwikkelen of tenminste één deskundige collega willen raadplegen.
Na hun bespreking van het onderwerp persoonlijke identiteit in het app tijdperk schrijven de auteurs onder andere dat jongeren via de sociale media in toenemende mate volgens bepaalde sociaal wenselijke schema's, als ‘opgepoetste’ individuen, naar buiten treden. (p.91) Zij zien een toenemende neiging om geen risico te willen nemen. Zij vragen zich af of jongeren daar goed aan doen. Apps functioneren als vangnet, vele dagelijkse risico's worden ermee uit de weg geruimd, bijvoorbeeld het zoeken van de weg of het onbevooroordeeld reageren op een gevoelig onderwerp. Het leven online is slechts een deel van het leven, stellen de auteurs. Het ontbreken van tijd, gelegenheid of de neiging tot het zelf exploreren offline leidt tot een minder rijke ervaring en een beperkt zelfgevoel. Er is een druk, maar ook de wil, om zich te presenteren als een indrukwekkende persoon met vele goede eigenschappen.
Over het onderwijs (education) stellen zij dat dit niet tot een periode van het naar school gaan is beperkt, maar een levenslang gebeuren betreft. Howard Gardner heeft zich beijverd om het instituut waar hij werkt (Graduate school of education) om te dopen tot Graduate School of Lifelong Learning. Hiermee wilde hij de aandacht vestigen op het feit dat leren het hele leven doorgaat. Of misschien beter: door kan gaan. Want wie zou iemand kunnen verplichten om het hele leven te leren?
Het is een internationaal verschijnsel dat men overdragen of doceren vervangt door leren. In Engeland zijn zelfs instellingen die niet meer school maar learning institute of learning environment worden genoemd. Technologie maakt die omzetting beter mogelijk. De theoretische onderbouwing berust onder andere op het denken over leren aangeduid als constructivisme zoals voorgesteld door Piaget en Papert.
Digitale hulpmiddelen maken een vorm van individualisering van onderwijs mogelijk die tot op heden ongekend was. We leven in een tijd waarin iedereen in principe kan leren wat hij wil, alleen of samen met anderen, met of zonder diploma's en in eigen tempo. (Als de economische omstandigheden dat toelaten, maar daarover staat in hun boek geen woord.) Onderwijs dat voor iedereen hetzelfde is, kan in principe tot het verleden behoren.
Er zijn natuurlijk ook neveneffecten. Om iets te leren hoef je niet (meer) naar school. Maar hiermee komen andere opvoedingsdoelen in het geding. Het is namelijk niet alleen de bedoeling om veel te weten. Je moet ook het goede weten om te kunnen begrijpen. Om filosofie te studeren zou je een serie filosofie-programma's kunnen ‘volgen’ en filosofieboeken kunnen lezen. Het is echter moeilijk om op dit type en andersoortige (diepe of wetenschappelijke) kennis een goede greep te krijgen, in die zin dat je te weten komt wat wel en wat niet de moeite waard is (of kan zijn) om te leren. Er bestaat ook zoiets als pseudo-wetenschap waarin je gemakkelijk kunt verdwalen. Wie helpt mij te leren onderscheiden tussen wat wel en niet belangrijk is? Daarvoor is bemiddeling van een goede leraar nodig. Trouwens, hoe leren we vaardigheden? Ik leerde koken omdat ik dat samen met mijn echtgenote doe. Ik werd onderzoeker omdat ik samen met anderen lange tijd deelnam aan projectleiders vergaderingen waarin allerlei problemen over onderzoek openhartig aan de orde werden gesteld. Ik leerde leraar te zijn omdat ik bij enkele uitstekende leraren praktijkervaring kon opdoen. Dat was uit geen enkel boek te leren en evenmin met een app.
Er is nog een punt. Het doel van het onderwijs kan ruwweg worden onderverdeeld in vier samenhangende aspecten of componenten: individuele ontplooiing, maatschappelijke toerusting, sociale interactie en voorbereiding op een beroep.
De huidige trend in het onderwijs is dat doelen toetsbaar moeten zijn. Afvraagbare kennis toetsen is vrij eenvoudig en apps spelen daarop in. Maar er is méér. Het gaat bij alle vier aspecten van onderwijs en opvoeding ook om samenwerken, tonen van initiatief, elkaar ondersteunen en helpen, zelfstandig werken, vriendelijk zijn, goede beslissingen nemen, kortom om menselijke eigenschappen die voor een individu en in een maatschappij van groot belang zijn. De vraag is of apps daarbij helpen.
Niemand kan precies voorspellen in welke richting het onderwijs zich zal ontwikkelen. Worden toekomstige generaties opgevoed met behulp van smartphones of tablets waarin zij ‘alles’ kunnen opzoeken wat zij willen weten? Met behulp waarvan zij ‘alles’ kunnen inoefenen? Waarin zij precies vinden wat zij in een gegeven situatie moeten doen? Het lijkt op 1984.
In de discussie over moderne digitale technologie mis ik node één onderwerp. Smartphones en computers worden geproduceerd. Informatie wordt door enkele grote firma's beschikbaar gesteld. Apple, Microsoft, Google, Facebook, het zijn schatrijke ondernemingen. Zij hebben grote belangen bij het gebruik van hun apparatuur en hun programma's. Hoe lopen die geldstromen? Wie hebben economisch belang bij het invoeren van de digitale technologie?
Deskundig gebruik van technologie, wie wil dat niet. Maar die deskundigheid moet onafhankelijk zijn en ten dienste kunnen staan van de leerlingen.
Willen we kinderen naar Apple-, Microsoft- of Google-scholen sturen? Hoe goed of bekwaam die mannen als Jobs en Gates ook waren, macht corrumpeert, ook economische macht.
We weten niet hoe de technologische toekomst van het onderwijs eruit zal zien; de mogelijkheden lijken onbegrensd. Laten we er voor zorgen dat wij met al die technologie niet in een digitale afgrond glijden; een afgrond die, als wij er ons eenmaal in bevinden, zich boven ons sluit.
‘Het was een heldere koude dag en de klokken sloegen dertien.’
Maar wij hoorden het niet. Wij waren begraven onder de technologie.
Ervaring van een lerares
Er zijn leraren die technologie gebruiken voor goed onderwijs. Eén daarvan is Jenny Maguire. Zij kreeg twee dagen voor het einde van de zomervakantie iPads voor haar leerlingen. Ze had verschillende ideeën hoe ze ermee zou werken om ze te integreren in haar onderwijs. Maar ondanks haar inzet verliepen de eerste twee maanden na de vakantie teleurstellend. De iPads hielpen niet om de leerlingen efficiënt en zelfstandig te laten werken en om, zoals zij dat uitdrukte, ‘sociaal-emotioneel rijpere leerlingen’ te worden. Zo tegen eind september deed ze een stapje terug en nam ze de tijd om eens goed na te denken over wat er nu in de klas gebeurde. Ze vroeg zich af:
- Wat hebben we tot dusverre gedaan? De leerlingen gebruikten enkele wiskunde apps (zie (3) en de beschrijvingen van de apps in de alfabetische lijst aan het eind van dit stuk) in plaats van rekenkaarten en rekenspelletjes. Ze maakten diapresentaties over enkele onderwerpen. Ze zochten wat op het Internet.
Kortom het ging wel goed, maar zij had zich er veel meer van voorgesteld.
Was zijzelf misschien het probleem en niet haar leerlingen hoe zij de iPad gebruikten in de klas? Ze had geprobeerd de iPad een plekje te geven in het onderwijs zoals zij dat altijd gaf. Niets aan de hand, maar het leverde niets extra's op. De leerlingen werkten zoals zij dit altijd deden.
Nu, anderhalf jaar later wist zij iets meer over het gebruik van tablet computers in haar onderwijs. Ze noteerde enkele harde lessen die ze met vallen en opstaan had geleerd.
- Ik moest afstand nemen van de manier van lesgeven zoals ik dat altijd had gedaan. Dat was voor mij het keerpunt. Ik moest mijn onderwijsprogramma herzien met de mogelijkheden van de iPads in gedachten.
De eerste les: (Her-)definieer het doel van je onderwijs, kijk naar wat er in je klas gebeurt en ga goed na welke doelen je met je leerlingen nastreeft.
Twee belangrijke doelen waren voor haar:
- verbeterde differentiatie in haar onderwijs en
- degelijke en heldere leerling-evaluatie.
En natuurlijk: Hoe helpen de tablet computers daarbij?
Hiermee in haar achterhoofd creëerde zij haar infrastructuur.
* Ze maakte een aantal interactieve videolessen om de differentiatie te bevorderen.
* Ze gebruikte het onderzoek van de leerlingen en audiovisuele applets zoals Toontastic (4) waarmee de leerlingen op simpele wijze hun ideeën konden weergeven en hun verhalen konden vertellen.
* Om leerling-evaluatie en onderwijsdifferentiatie te bevorderen gebruikte ze websites zoals Google Docs (5) en Edmodo (6), die kleurencodes, directe terugkoppeling bieden en meteen gegevens kunnen analyseren. Zo kreeg zij, vertelde zij, beter inzicht in het werk van de leerlingen. Het kostte haar ook niet meer een hele avond om het werk van haar leerlingen na te kijken.
Tweede punt. Kies die apps die voor je onderwijs waardevol zijn.
Zij vroeg zich steeds af wat een app aan extra mogelijkheden voor haar onderwijs bood en of dit paste in haar onderwijs. Ze gebruikte niet langer apps als Rocket Math (7) en Math Ninja (8), die wel onderhoudend zijn, maar een beperkt arsenaal aan gebruiksmogelijkheden bieden. Wanneer de leerlingen eenmaal een bepaald niveau bereiken kunnen deze alleen gebruikt worden als oefenmateriaal en de evaluatiegegevens die zij leveren zijn beperkt.
Zij richtte zich op die apps waarmee de leerlingen iets konden creëren -- apps die verder gaan dan het gebruik van de iPad als leerboek en oefenmachine --;
- zelf rekenvideo's maken,
- een rekenblog te schrijven en
- reken-wiskunde projecten uitvoeren,
daartoe wilde zij haar leerlingen stimuleren.
De app Educreations (9) maakt het mogelijk dat leerlingen op een virtueel whiteboard niet alleen hun ideeën noteren maar ook wat zij daarover te vertellen hebben. Andere gemakkelijk toepasbare apps en programma's vond zij iMovie, Garage Band, PaperPort Notes, Kabaam, Popplet en Auresma Lite.
Ten derde. Wees niet bang voor teleurstellingen.
Toen het gebruik van de iPads in de klas niet verliep zoals zij hoopte, moest ze haar ideeën heroverwegen en opnieuw beginnen. Hier haar gedachtegang.
- Ik leer de kinderen om hun verkeerde reken-wiskunde strategieën te herzien en om beter de schoonheid te ervaren van die strategieën die wel werken. Ik had een vergelijkbare ervaring. Het lukte niet wat ik wilde en moest daarover goed nadenken en mijn strategie heroverwegen. Ik weet nu dat ik de tijd moet nemen om mijn aanpak te verbeteren en dat het mij nog wel eens zal overkomen dat iets mislukt. Ik weet ook dat ik daar niet bang voor moet zijn, want wat geldt voor de kinderen geldt ook voor mij. Ik wil van mijn fouten leren. Als je een nieuwe app gebruikt die niet doet wat je ervan verwacht, vraag je dan af wat je hebt geleerd. Verwelkom ook je leerling in die cultuur van ‘leren van tegenslag’. Door het creëren van een veilige, open omgeving en door duidelijk aan te geven dat deze onderneming voor jou net zo oneigen is als voor hen, bevorder je het nemen van risico en daardoor mooie leerervaringen voor je leerlingen.
Tenslotte. Verheug je op de resultaten.
Jenny: - Nadat ik mijn werkwijze had heroverwogen en veranderd gebruikte ik de iPads elke dag. Ik probeerde er met de leerlingen uit te halen wat er in zat. Dit leverde zijn vruchten op. Meer leerlingen presteerden beter, ook op de landelijke toetsen. Ik zag hun zelfvertrouwen groeien; ze konden nu kiezen en nagaan welke strategie voor hen het beste werkte.
Een leerling schreef in haar dagelijkse reflectie over het werk op school: ‘De iPads zorgen er voor dat ik elke dag naar school wil omdat ik weet dat juf Maguire voor mij een nieuw lesje heeft.’
Dit gaf haar als lerares een enorme steun, maar
- Ik weet dat er nog veel te doen valt. Ik moet meer leren en proberen. De klas moet groeien en gebruik maken van de steeds toenemende technologische mogelijkheden en dat geldt ook voor mij.
Tot zo ver het verhaal van Jenny over het gebruik van iPads in haar onderwijs.
Beschrijving van de applicaties
De door Jenny genoemde apps zijn op het Internet te vinden, vaak met uitvoerige beschrijvingen. In vele gevallen zijn het ontwerpinstrumenten. Onder andere om een filmpje te maken, om gegevens aan een foto toe te voegen, om teksten te delen, om je iPad als een schoolbord te gebruiken, etc. Er is veel mogelijk als je interessante apps gebruikt. Het is duidelijk waarom zij Math Ninja niet meer gebruikt. Eenvoudige oefenprogramma's vervelen snel en oefenen kunnen kinderen ook met hun leerboekje. Het voegt weinig of niets toe.
Interessante apps zijn:
Edmodo
Educreations
Google Docs
Toontastic is vooral leuk.
Alfabetisch overzicht
Aurasma Lite
Een visuele browser waaraan je informatie kunt toevoegen. Aura's zijn zogenaamde augmented reality acties -- beelden, video's -- die door deze applet tot leven worden gebracht wanneer met je iPad of iPhone op een object wijst. Een tekening, een affiche, een tijdschrift, een boek, een gebouw of een straat. Deze gegevens worden door de gebruikers van Aurasme zelf gecreëerd. In een klas kan de leerlingenroep hiermee dus aan de slag.
http://www.aurasma.com
Edmodo
Dit systeem noemt zich een veilig communicatienetwerk voor leerlingen en leraren. Kinderen kunnen hun werk via deze site met de lerares delen. Deze kan het meteen nazien en behoeft geen schriften te corrigeren.
Zie verder hun site.
http://www.edmodo.com/home
Educreations
Met deze app kun je je iPad als whiteboard gebruiken, je aantekeningen voorzien van commentaar en dit opnemen als een video les. Een les kan bestaan uit verschillende pagina's, met behulp van de camera op een iPad kun je afbeeldingen toevoegen, die je kunt verplaatsen en vergroten of verkleinen. De gemaakte producten kunnen op educreations.com worden geplaatst en door een gedefinieerde groep leerlingen worden gebruikt.
https://itunes.apple.com/nl/app/educreations-interactive-whiteboard/id478617061?mt=8
Garage Band
Deze applet verandert een iPad in een verzameling instrumenten en een opname studio. Je kunt orgel, piano, drums of bas spelen. Het klinkt als een echt instrument, maar er zijn mogelijkheden die op het echte instrument niet kunnen. Je kunt ook je elektrische gitaar aansluiten om effecten te proberen.
https://itunes.apple.com/nl/app/garageband/id408709785?mt=8
Google Docs
Dit is een gratis internet tekstverwerker waarmee een kind (iedereen; ook de lerares) documenten kan maken samen met een medeleerling. Kinderen kunnen er ook tegelijk aan werken. Er is geen tekstverwerkingsprogramma zoals Word of Wordperfect nodig.
Iedere gebruiker kan vanaf elke plek bij haar documenten; ze worden namelijk op de servers van Google bewaard. Mocht de computer uitvallen dan zijn de documenten niet verloren.
Er kunnen ook figuren, lijsten en tekeningen worden gebruikt.
https://docs.google.com
iMovie
Een programma voor de apple computer om videofragmenten te importeren van een fotoapparaat via een usb kabel.
https://itunes.apple.com/nl/app/imovie/id377298193?mt=8
Kabaam
Met Kabaam kun je een verhaal maken. In principe gaat dat zo, maar het is wat meer werk dan het lijkt. (1) Bedenk een verhaaltje. (2) Maak foto's om het verhaal te vertellen of te illustreren. (3) Maak tekstballonnen en schrijf erin wat er wordt gezegd. (4) Geef je strip een naam. (5) Stuur hem naar je vrienden.
http://kabaam.cc
Math Ninja
Math Ninja is een rekenoefen programma. Kinderen kunnen er veel mee oefenen en voor vaste rekenproblemen lijkt het mij wel geschikt. Geldt ook voor Rocket Math. Kinderen moeten zo snel mogelijk een antwoord geven van een som. Er zijn verschillende niveaus met oefeningen voor optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen (inclusief negatieve getallen).
https://itunes.apple.com/us/app/math-ninja-hd-free!/id373814902?mt=8
PaperPort Notes
Hiermee kun je documenten, internet teksten, audio files en handgeschreven documenten combineren.
Werkt alleen in het Engels, maar is wel curieus om te vermelden. Er zullen ook Nederlandse versies komen, neem ik aan.
https://itunes.apple.com/nl/app/paperport-notes/id476134017?mt=8
Popplet
Met Popplet kun je een mindmap maken en daarin je notities plaatsen. Heel geschikt om (eenvoudige) zaken, bijvoorbeeld een algoritme te ordenen.
http://popplet.com
Rocket Math
Een oefenprogramma om eenvoudige rekenbewerkingen te oefenen. Men ziet het als een mogelijkheid voor kinderen om tien minuten per dag hun vaardigheden te oefenen. Leerlingen kunnen twee bewerkingen per dag oefenen waarbij het systeem zorgt voor een ordening van gemakkelijk naar moeilijker. Ze kunnen ook mondeling oefenen en kunnen worden overhoord.
http://www.rocketmath.com
Toontastic
Met Toontastic kunnen kinderen in de leeftijd van de basisschool tekenfilmpjes maken. Het is een eenvoudig systeem van knippen en plakken, op de opname knop drukken en het filmpje is klaar om af te spelen. Het doel is om kinderen te helpen om een verhaaltje te maken met een begin, een midden en een eind. De ‘gereedschapskist’ bestaat uit piraten, prinsessen, melkwegstelsel en andere onderwerpen die tot de verbeelding kunnen spreken. De filmpjes kunnen via Toon Tube worden gepubliceerd en worden gedeeld met andere kinderen en de ouders. Toontastic spreekt zelfs over een Global Storytelling Network waarmee de relaties met anderen kunnen worden gelegd. Via de uitwisseling met kinderen in anderen landen kunnen ze ook andere culturen en gewoonten leren kennen.
In de handleiding staan de volgende stappen om een verhaaltje te maken:
(1) Selecteer een episode; een conflict, een uitdaging, een bepaalde speler, een climax.
(2) Teken de situatie en de spelers, of gebruik een speler uit de ‘gereedschapskist'.
(3) Druk op de beginknop van de animatie en beweeg de spelers over het scherm en vertel daar je verhaal bij. Toontastic registreert en je kan het verhaaltje terugspelen.
(4) Kies passende muziek bij een scene.
(5) Geef het filmpje een titel en stuur het naar Toon Tube zodat de vriendjes en familieleden het kunnen zien.
http://www.launchpadtoys.com/toontastic/#
Het is natuurlijk mooi om zoiets te maken, maar het is een begin. Eigen producties van de kinderen moeten volgen.
-----------------------------------------------------------------------
Noten
(1) Naar aanleiding van: Gardner, Howard & Katie Davis (2013): The App Generation. How today's youth navigate, identity, intimacy and imagination in a digital world. New Haven, Yale University Press
(2) Laatst volgde ik een cursus (gratis) over de relatie tussen spelen en leren. Alle materialen (teksten; opdrachten) van het Massachusetts Institute of Technology kon ik gebruiken. Ik leerde veel, maar ik miste de interactie en de discussie met docenten en mede studenten. Dat had ik zelf beter moeten organiseren. Er zijn ongekende mogelijkheden, maar weten wij die wel goed te benutten? Zie: http://education.mit.edu/
(3) Jenny Maguire: Redefining Instruction with technology. Education Week, 1-2, 12. In haar verhaal noemt ze verschillende apps (applicaties). In deze eindnoot een korte aanduiding; zie het alfabetisch geordend overzichtje.
(4) Een gratis applet te downloaden via iTunes. Hiermee probeert men de kloof tussen formeel en informeel leren te overbruggen.
(5) Niet gratis, te bekijken op het internet en in iTunes.
(6) Edmodo biedt de mogelijkheid om in de klas over onderwerpen te communiceren.
(7) Maakt het mogelijk een raket te bouwen, maar je hebt er onderdelen voor nodig.
(8) Math Ninja is een rekenoefenprogramma.
(9) Educreations maakt het mogelijk om makkelijk om je iPad als whiteboard te gebruiken en deze aantekeningen van commentaar te voorzien.